ÖZET

Amaç:

Koronavirüs hastalığı-2019 (COVID-19) pandemisi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlık hizmetlerinde ciddi değişimlere neden olmuştur. En çok etkilenen grup, onkolojik bir tanı ile ameliyat olacak veya onkolojik bir tanı ile teşhis edilebilecek olanlardır. Çalışmanın amacı pandeminin ilk yılında üçüncü basamak üniversite hastanemizin ameliyathanesinde patolojik inceleme gerektirecek veya onkolojik tanılı ameliyatlarda demografik, cerrahi branş, ameliyat süresi ve anestezi tipi açısından değişiklikleri gözlemlemektir.

Gereç ve Yöntem:

Kriterleri sağlayan hastaların ameliyat hasta dosyaları retrospektif tarama yöntemiyle incelendi (retrospektif kesitsel çalışma).

Bulgular:

Ameliyathanemizin olgu sayısının en fazla olduğu ilk 3 cerrahi branş değişmezken, Amerikan Anesteziyoloji Derneği (ASA) II-III skorlamasında (p<0,05) anestezi türünde tek başına uygulanan genel anestezi veya genel anestezi eklenen nöroaksiyel ve gövde bloklarında (p<0,05) farklılık mevcuttur. Ayrıca onkolojik tanılı olgularda %13,3 ve patolojik inceleme gerektiren elektif ameliyatlarda %32 oranında değişim gözlenmiştir.

Sonuç:

COVID-19 pandemisinde “yeni normal”e uyum sağlanarak daha fazla beklenen iptal oranları oluşmamış ancak bu dönemde ASA skorlarında ve anestezi tipinde farklılıklar olmuştur.

GİRİŞ

Aralık 2019’da Wuhan’da başlayan Koronavirüs hastalığı-2019 (COVID-19), Çin’den sonra dünyaya hızla yayılması sonucunda, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 11 Mart 2020 tarihinde pandemi ilan edilmiştir¹. COVID-19 pandemisi tüm dünyada bilindiği gibi genel sağlık hizmetlerinde kesintiye yol açmıştır. COVID-19 pandemisinin yoğun dönemlerinde acil ve kanser cerrahilerine öncelik verip, elektif ameliyatların iptali ön plana alınmıştır². Ülkemizde de pandemi hastanesi (COVID-19 tedavi merkezleri) olarak seçilen hastanelerde, elektif cerrahiler gerekli durumlarda durdurulurken; pandemi hastanesi olarak çalışmayan hastanelerde (COVID-19’suz merkezler)³ (bizim hastanemizde bu grupta olup) pandeminin pik dönemlerinde öncelikli COVID-19 hastaları, acil ve onkolojik cerrahiler; yılın geri kalan dönemlerinde ise patolojik açıdan değerlendirilmesi gereken cerrahi işlemlere de hastanenin pandemi komisyonu tarafından izin verilmiştir.

COVID-19 salgınının ilk yılının sonuna doğru dünyada salgın için aşılama başlamış ve bu sürenin belirli dönemleri için (özellikle pik dönemleri) onkolojik cerrahilerdeki uygulama stratejileri ve değişimi üzerine çalışmalar yapılmıştır^2,4-11. Üçüncü basamak bir hastane olan Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde COVID-19’un ilk yılında non-COVID onkolojik tanılı ve patoloji tarafından değerlendirilmesi (elektif) gereken onkolojik tanısı olmayan ameliyathanemizde opere olan hastaların demografik, cerrahi branş, ameliyat süresi ve anestezi türünün değişimi açısından değerlendirilmesi amaçlandı.

GEREÇ VE YÖNTEM

Çalışmamız Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ameliyathanesinde 01 Ocak 2019-31 Aralık 2020 tarihleri arasında yapılan retrospektif gözlemsel tek merkezli bir çalışmadır. Çalışmamızda ameliyathanemizi kullanan 11 cerrahi branşın [Genel Cerrahi, Kadın Hastalıkları ve Doğum (KHD), Ortopedi ve Travmatoloji (Ortopedi), Üroloji, Göğüs Cerrahisi, Göz Hastalıkları, Beyin ve Sinir Cerrahisi (NRŞ), Kulak Burun Boğaz (KBB), Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahisi, Kardiyovasküler Cerrahi ve Çocuk Cerrahisi] olgu verileri (anestezi dosyası verileri) taranarak kullanılmıştır. Kardiyovasküler Cerrahi, Çocuk Cerrahisi ve Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahisi’nde bu süre içerisinde öğretim üyelerindeki değişimin fazla olması nedeniyle bu bölümler çalışma dışı bırakılmıştır. Verilerimizi toplarken arşivdeki anestezi dosyaları kullanıldı. Acil ameliyatlar, COVID-19 hastalığı olan ameliyatlar ve patolojik gereklilik gerektirmeyen cerrahi işlemler çalışma dışı bırakıldı. DSÖ’nün pandemi ilanı ile bazı dönemlerde COVID birimlerindeki yoğunluk nedeniyle ameliyathanedeki elektif ameliyat için kullanılan oda sayısı azaltıldı. Ameliyat olacak her hastadan operasyon öncesi 72 saat içinde nazofarengeal sürüntü örnekleri alındı ve ameliyat öncesi semptomları yoksa hastaneye yatışı sağlandı. Ameliyat odaları olgu araları, sterilizasyon sonrası 20 dakika olarak belirlendi. COVID-19 hastalarının odaları ile non-COVID-19 hastalarının ameliyat odaları ayrı tutuldu. COVID-19 ve non-COVID-19 yoğun bakımlar ayrıldı.

Bu süre içindeki hastalarımızın verileri; operasyon tarihi, yaş, cinsiyet, Amerikan Anesteziyoloji Derneği (ASA) skoru, onkolojik tanı olup olmadığı, cerrahi branş, ameliyat süreleri (anestezi ve cerrahi sürelerin toplamı şeklinde kabul edilen süre), anestezi türü ve operasyona neden olan durumu veya cerrahi işlemi kaydedildi.

İstatistiksel Analiz

Verilerin tanımlayıcı istatistiklerinde ortalama, standart sapma, medyan en düşük, en yüksek, frekans ve oran değerleri kullanılmıştır. Değişkenlerin dağılımı Kolmogorov-Smirnov test ile ölçüldü. Nicel bağımsız verilerin analizinde Mann-Whitney U test kullanıldı. Nitel bağımsız verilerin analizinde ki-kare test, ki-kare test koşulları sağlanmadığında Fischer’s exact test kullanıldı. Analizlerde Statistical Package for the Social Sciences 27.0 programı kullanılmıştır. Önem düzeyi p<0,05 olarak alındı.

BULGULAR

2019-2020 yıllarında çalışmaya dahil edilmeyen olgular çıkarılınca 2559 hastanın dosya taraması yapılmıştır. Bunlardan 1055 hasta (%41,2’si) kesin onkolojik tanılı bir ameliyat geçirmiş iken, geri kalan 1504 hastadan (%58,8’i) alınan cerrahi numune örneği patolojik olarak incelenmiştir (tanı alabilir). Cerrahi branşta en fazla hastaları alan ilk 3 klinik Genel Cerrahi (%33,4’ü), Kadın Hastalıkları ve Doğum (%23’ü) ve Üroloji (%21,8’i) klinikleri olmuştur. En fazla tercih edilen anestezi türü genel anestezi (%77) uygulamasıdır. Tüm hastaların demografik, cerrahi branş, anestezi türü ve ameliyat süre verileri Tablo 1’de gösterilmiştir.

COVID-19 pandemi öncesinin yılı (2019) ve pandeminin ilk yılında (2020) hastaların yaşları anlamlı (p>0,05) farklılık göstermemiştir. 2020 yılında hastaların ASA skoru 2019 yılından anlamlı (p<0,05) olarak daha yüksek olarak saptandı. Pandeminin ilk yılında (2020) onkolojik tanılı hasta sayısında %13,3, patolojik inceleme gereken (tanı alabilir) grupta ise %32 oranda bir azalma ile istatistiksel fark (p=0,003) mevcuttur. 2020 yılında hastaların genel cerrahi olgu oranı 2019 yılından anlamlı (p<0,05) olarak daha yüksek iken; kulak burun boğaz, göğüs hastalıkları, ortopedi branş oranı 2019 yılından anlamlı (p<0,05) olarak daha düşüktü. Genel cerrahi bölümündeki hasta oranı 2019 yılında %30,7 iken, 2020 yılında bu oran %36,9 olarak yükselmiştir. Ortopedi bölümündeki hasta oranı 2019 yılında %3,4 iken, 2020 yılında bu oran %0,5 olmuştur. Göğüs cerrahisi bölümündeki hasta oranı 2019 yılında %4,7 iken, 2020 yılında bu oran %2,6 olmuştur. KBB bölümündeki hasta oranı 2019 yılında %13,4 iken, 2020 yılında bu oran %8,5 olmuştur. Yıl 2019 ve yıl 2020 döneminde kadın hastalıkları ve doğum, üroloji, beyin-sinir cerrahi, göz branş oranı anlamlı (p>0,05) farklılık göstermemiştir (Tablo 2).

2020 yılında hastaların genel anestezi + nöroaksiyel blok, genel anestezi + gövde blok oranı 2019 yılından anlamlı (p<0,05) olarak daha yüksekti. 2020 yılında hastaların genel anestezi türü oranı 2019 yılından anlamlı (p<0,05) olarak daha düşüktü. 2019 ve 2020 döneminde nöroaksiyel blok, sedoanaljezi, periferik sinir blok oranı anlamlı (p>0,05) farklılık göstermemiştir. 2019 ve 2020 yılı arasında ameliyat süresi anlamlı (p>0,05) farklılık göstermemiştir (Tablo 2).

Ameliyathanedeki ameliyat sayılarını yıl içinde aylık olarak karşılaştırdığımızda bir önceki yıla göre Nisan (p<0,001) ve Aralık (p=0,004) aylarında onkolojik tanılı ameliyat oranlarında (ameliyat sayısı olarak nisanda azalma ve aralıkta artış olmakla birlikte) istatistiksel olarak farlılık görülmüştür (Tablo 3).

TARTIŞMA

COVID-19 pandemisi bilindiği gibi tüm dünyada sağlık hizmetlerinde kesintiye yol açmıştır. COVID-19 pandemisinin yoğun dönemlerinde acil ve kanser cerrahilerine öncelik verip, elektif ameliyatların iptali ön planda tutulmuştur². Türkiye’de 3. basamak üniversite ve aktif pandemi hastanesi olarak görev almayan (pandeminin pik dönemlerinde hariç) hastane olarak görev yaptığımız pandeminin ilk yılındaki COVID-19 tanısı almayan kanser cerrahilerini ve patolojik inceleme gerektiren elektif cerrahilerin (tanı alabilir) incelemesini amaçladık. Ameliyathanemizi kullanan 11 cerrahi branştan üç cerrahi branş çalışma kriterlerini sağlamaması üzerine çalışma dışı bırakıldı (çocuk cerrahisi, kardiyovasküler cerrahi ve plastik rekonstrüktif - estetik Cerrahi).

Pandeminin ilk yılında da pandemi öncesi gibi en fazla cerrahi işlem yapan ilk 3 bölüm değişmedi (genel cerrahi, kadın hastalıkları ve üroloji). İki yılın karşılaştırılmasında 2020 yılında ASA II-III değerlerinde anlamlı artış olduğu görülmektedir. ASA I’deki azalışın iptal edilen elektif cerrahiler, ASA IV’teki azalışın bu grubun ek komorbit hastalıklarının olmasından ve bu grubun aynı zamanda COVID-19 hastalığı için en yüksek risk grubundaki hastalar olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir¹².

Aynı döneme göre onkolojik olgulardaki azalma oranı %13,3 ve elektif sayılabilecek diğer grupta ise bu oran %32 olarak gerçekleşmişti. Bizim değerlendirdiğimiz süre bir yıl iken daha kısa süreleri karşılaştıran çalışmalarda; onkolojik cerrahide %20-60^2,4,13 arasında ve elektif cerrahilerde ise %81,7’ye² varan azalmalar saptanmıştır. Bizim oranımızın daha düşük olmasının en önemli sebepleri arasında daha geniş zaman aralığını ve COVID-19’un pik dönemlerinin dışındaki dönemleri kapsaması ile beraber “yeni normal”e uyum sürecinden kaynaklandığını düşünmekteyiz.

Cerrahi branşların olgu sayısındaki oranları pandemiden etkilenmiş olup, genel cerrahi² branşındaki iptal oranı daha az olduğu için diğer branşların (ortopedi, göğüs cerrahisi, KBB) farklılık gösterirken, bazı branşların olgu oranı (KHD, Üroloji, NRŞ ve Göz hastalıkları) değişmemiştir (Tablo 2).

Bu dönemde anestezi türü olarak özellikle viral bulaş ve aerosolizasyonu önlemek amacıyla rejyonel anestezi teknikleri önerilmiştir^14-16. Çalışmamızda rejyonel tekniklerde fark oluşmadı, ancak tek başına uygulanan genel anestezi veya postoperatif analjezi amacıyla genel anesteziye ek olarak uygulanan blokların grubunda farklılık oluştu (Genel anestezi + nöroaksiyel blok ve Genel anestezi + gövde blokları).

Pandemi dönemindeki etkiyi aylar olarak değerlendirdiğimizde, DSÖ’nün pandeminin ilanından (11 Mart 2021) sonraki ayda olgu sayısındaki ciddi azalma (olgu sayısında onkolojik grupta %54,8, diğer grupta ise %83 azalma) ile beraber onkolojik ve elektif tanı alabilecek olgu oranında farklılık gösterdiği saptanmıştır. Onkolojik olguların öncelikli duruma geçmesi ile yıl içerisinde giderek artan onkolojik olgu sayısı, oransal olarak da Aralık ayında önceki yıla göre farklılık oluşturmuştur (Tablo 3).

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Çalışmamızın en önemli kısıtlılıkları tek merkezli ve retrospektif bir çalışma olmasıdır. Çok merkezli bir çalışma, bölgelerin nüfusuna göre COVID’den etkileşim açısından fark yaratabilir. Ayrıca prospektif bir çalışma çalışmanın kalitesini arttırabilirdi, ancak dünyadaki tüm sağlık çalışanları bu zorlu sürecin takibinde ve kontrolünde zor ve belirsiz koşullar altında çalışıyordu.

SONUÇ

Üçüncü basamak üniversite hastanesi ameliyathanesinde, COVID-19 salgınındaki onkolojik tanılı ve patolojik inceleme (elektif) gerektirecek ameliyatların raporunu sunduk. Pandeminin ameliyathanemizdeki etkisi, özellikle ülkemizde de olguların görülmeye başlaması ve DSÖ’nün pandemi ilanından (Mart 2021) sonraki süreçte görülmektedir. Aynı döneme göre ASA II-III grup oranlarında artış, cerrahi branşların olgu oranlarında ve anestezi tekniklerinde (genel anestezi ve genel anesteziye ek olarak uygulanan anestezi ve analjezi amacıyla eklenen bloklarda) artış görülmüştür. Pandeminin ilk yılı sonuna doğru ameliyat olan olgu sayıları ile (özellikle onkolojik tanılı) hastanemizin ve ameliyathanemizin bu “yeni normal”e uyum sağlayarak, pandeminin daha fazla oluşturması beklenen onkolojik ve elektif olgu iptal oranlarının azalttığı görülmektedir.

Etik

Etik Kurul Onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu’ndan alınmıştır (onay no: 2021.206.07.14, tarih: 27.07.2021).

Hasta Onayı: Retrospektif kesitsel çalışmadır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Cerrahi ve Tıbbi Uygulamalar: A.G., A.Ş., İ.Y., O.B., C.A., Konsept: A.G., A.Ş., Dizayn: A.G., A.Ş., Veri Toplama veya İşleme: A.G., A.Ş., İ.Y., Analiz veya Yorum: A.G., A.Ş., O.B., Literatür Taraması: A.G., A.Ş., Yazan: A.G., A.Ş., C.A.

Çıkar Çatışması: Yazarların beyan edecekleri herhangi bir çıkar çatışması yoktur.

Finansal Destek: Yazarlar bu çalışma için herhangi bir finansal destek almadığını beyan etmiştir.

References

WHO declares COVID-19 a pandemic. Accessed September 15, 2021. https://www.jwatch.org/fw116441/2020/03/11/who-declares-covid-19-pandemic

COVIDSurg Collaborative. Elective surgery cancellations due to the COVID-19 pandemic: global predictive modelling to inform surgical recovery plans. Br J Surg. 2020;107:1440-9.

Bogani G, Signorelli M, Ditto A, Raspagliesi F. Surgical oncology at the time of COVID-19 outbreak. J Surg Oncol. 2020;122:115-6.

Dotzauer R, Böhm K, Brandt MP, Sparwasser P, Haack M, Frees SK, et al. Global change of surgical and oncological clinical practice in urology during early COVID-19 pandemic. World J Urol. 2021;39:3139-45.

Finley C, Prashad A, Camuso N, Daly C, Aprikian A, Ball CG, et al. Guidance for management of cancer surgery during the COVID-19 pandemic. Can J Surg. 2020;63:S2-4.

MacInnes EG, Piper J, Tait C, Waterworth A, Achuthan R, Hogan B, et al. Breast Cancer Surgery During the COVID-19 Pandemic Peak in the UK: Operative Outcomes. Cureus. 2020;12:e9280.

Mazzaferro V, Danelli P, Torzilli G, Droz Dit Busset M, Virdis M, Sposito C. A Combined Approach to Priorities of Surgical Oncology During the COVID-19 Epidemic. Ann Surg. 2020;272:e84-6.

Sozutek A, Seker A, Kuvvetli A, Ozer N, Genc IC. Evaluating the feasibility of performing elective gastrointestinal cancer surgery during the COVID-19 pandemic: An observational study with 60 days follow-up results of a tertiary referral pandemic hospital. J Surg Oncol. 2021;123:834-41.

Schrag D, Hershman DL, Basch E. Oncology Practice During the COVID-19 Pandemic. JAMA. 2020;323:2005-6.

Tuech J-J, Gangloff A, Di Fiore F, Michel P, Brigand C, Slim K, et al. Strategy for the practice of digestive and oncological surgery during the Covid-19 epidemic. J Visc Surg. 2020;157(Suppl 1):S7-12.

Yıldırım AC, Ekici MF, Zeren S, Yaylak F, Algın MC. Triage of General Oncological Surgery During COVID-19 Pandemic. Kafkas J Med Sci. 2020;10:257-63.

Moriarty P, Chang J, Kayani B, Roberts L, Bourke N, Dann C, et al. The Development of a Surgical Oncology Center During the COVID-19 Pandemic. J Patient Saf. 2021;17:81-6.

Pawlik TM, Tyler DS, Sumer B, Meric-Bernstam F, Okereke IC, Beane JD, et al. COVID-19 Pandemic and Surgical Oncology: Preserving the Academic Mission. Ann Surg Oncol. 2020;27:2591-9.

Wagh HD. Advocate for regional anesthesia in the corona pandemic? Reg Anesth Pain Med. 2021;46:186.

Herman JA, Urits I, Kaye AD, Urman RD, Viswanath O. COVID-19: Recommendations for regional anesthesia. J Clin Anesth. 2020;65:109885.

Uppal V, Sondekoppam RV, Landau R, El-Boghdadly K, Narouze S, Kalagara HKP. Neuraxial anaesthesia and peripheral nerve blocks during the COVID-19 pandemic: a literature review and practice recommendations. Anaesthesia. 2020;75:1350-63.

COVID-19 Pandemisinin İlk Yılında Ameliyathanemizin Non-COVID-19 Onkolojik - Onkolojik Tanı Alabilecek Ameliyatlarının Anestezi Değerlendirilmesi: Retrospektif Çalışma