ÖZET

Sonuç:

COVID-19 hastalarında yüksek toraks BT-ŞS ile yüksek mortalite, enflamatuvar ve antikoagülan laboratuvar belirteçleri ve bazı komorbiditeler arasında bir ilişki vardı. BT şiddet skorlarının, demografik özelliklerin ve laboratuvar bulgularının risk faktörlerinin değerlendirilmesi, COVID-19 hastalarının sağkalımı hakkında yararlı prognostik bilgiler sağlamaktadır.

Bulgular:

Ortanca BT-ŞS değeri 2 [çeyrekler arası aralık (IQR) 0-5] olan 91 hasta hafif grubu (%56,2), ortanca BT-ŞS değeri 11 (IQR 9-12) olan 65 hasta (%40,1) orta grubu ve ortanca BT-ŞS değeri 19,5 (IQR 18-24) olan 6 hasta (%3,7) şiddetli grubu oluşturdu. Bu çalışmada, ki-kare testinde yüksek BT-ŞS ile lenfositopeni (p=0,001), artmış C-reaktif protein (p<0,001), prokalsitonin (p<0,001), laktat dehidrogenaz (p<0,001), serum kreatinin (p<0,001), D-dimer düzeyleri (p<0,001), uzamış protrombin zamanı düzeyleri (p=0,006), kronik obstrüktif akciğer hastalığı (p=0,014), kronik böbrek hastalığı (p=0,001) ve serebrovasküler hastalık (p=0,029) öyküsü arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler bulundu. Ayrıca yüksek BT-ŞS, yüksek mortalite riski ile istatistiksel olarak ilişkiliydi (p<0,001).

Gereç ve Yöntem:

Çalışmamız, COVID-19’lu 162 hastanın (≥18 yıl) tek merkezli retrospektif analiziydi. Ekim 2020 ile Nisan 2021 arasında laboratuvarca doğrulanmış COVID-19 hastaları çalışmaya dahil edildi. Başvuru sırasındaki toraks BT görüntülemeleri, laboratuvar bulguları ve demografik verileri toplandı. BT şiddet skoru, görsel bir yarı nicel puanlama sistemi kullanılarak hesaplandı (toplam skor 0-25). Hastalar toraks BT-ŞS’sine göre üç alt gruba ayrıldı; hafif (0-7), orta (8-17) ve şiddetli (>18).

Amaç:

Çalışmamızda Koronavirüs hastalığı-2019 (COVID-19) hastalarında toraks bilgisayarlı tomografi-şiddet skoru (BT-ŞS) ile demografik ve laboratuvar verileri ve ölüm oranları arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçladık.

GİRİŞ

Koronavirüs hastalığı-2019 (COVID-19), ilk olarak Çin’in Vuhan kentinde bildirilen Şiddetli akut solunum yolu sendromu-Coronavirus-2’nin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır¹. Çoğu COVID-19 hastası iyi bir prognoza ve hafif semptomlara sahiptir. Ancak bazı hastalarda şiddetli pnömoni, pulmoner ödem, Akut respiratuar distres sendromu (ARDS), çoklu organ yetmezliği ve ölüm görülmüştür².

COVID-19 tanısı için kullanılan spesifik bir viral nükleik asit testi, gerçek zamanlı revers transkriptaz-polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) hızla üretildi³. RT-PCR testi, COVID-19 tanısı için standarttır, ancak bazı durumlarda yanlış negatif sonuç verebilir. Yanlış-negatif RT-PCR sonuçları, muhtemelen numunedeki yetersiz viral örnekler veya nükleik asit ekstraksiyonu sırasındaki teknik problemler nedeniyle ve hastalığın erken evrelerine bağlı olabilir^4,5. Geçmişteki klinik bilgilere dayanarak, toraks bilgisayarlı tomografi (BT) görüntülemesi, RT-PCR testinden önce anormallikler gösterebilir. Şu anda, yüksek çözünürlüklü BT, hastalık şiddetini teşhis etmek ve değerlendirmek için ana tarama yöntemlerinden biri haline gelmiştir⁶. COVID-19 pnömonisindeki tipik toraks BT bulguları, konsolidasyon ve bronkovasküler kalınlaşma olan veya olmayan iki taraflı, periferik ve bazal baskın buzlu cam opasiteleridir (GGO’lar)⁷.

Çalışmamızda akciğer tutulumunun şiddeti Pan ve ark.’nın⁸ önerdiği yönteme göre görsel olarak skorlanmıştır. COVID-19 hastalarında toraks BT-şiddet skoru (ŞS) ile yaş, cinsiyet, komorbiditeler, laboratuvar bulguları ve mortalite arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçladık. Çalışmamız sonucunda yoğun tedavi gerektirecek yüksek riskli COVID-19 hastalarını tespit etmeyi ve bu tür hastalar için bir risk sınıflandırma modeli sağlayabilmeyi amaçladık.

GEREÇ VE YÖNTEM

Bu çalışma Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Kanuni Eğitim ve Araştırma Hastanesi Etik Kurulu ve Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmıştır ve Helsinki Bildirgesi ve İyi Klinik Uygulamalar (tarih: 12.11.2020, no: 2020/68) uyarınca yapılmıştır. Bilgilendirilmiş onama gerek duyulmamıştır.

Çalışma Popülasyonu ve Veri Toplanması

Çalışmamız, Ekim 2020 ile Nisan 2021 arasında Kanuni Eğitim ve Araştırma Hastanesi Radyoloji Kliniği’nde toraks BT taraması yapılan 162 COVID-19 hastasının orijinal bir kohortunda yürütülen tek merkezli bir retrospektif analiz çalışmasıydı. Dünya Sağlık Örgütü geçici kılavuzlarına uygun olarak orofaringeal ve nazofaringeal bölgelerden alınan örneklerde yalnızca pozitif RT-PCR ile belirlenen laboratuvarca doğrulanmış hastalar dahil edildi. Klinik ve radyolojik COVID-19 şüphesi yüksek olan hastalarda ilk PCR testi negatif iken RT-PCR testleri tekrarlandı. 18 yaşın altındaki ve de toraks BT taraması olmayan hastalar çalışma dışı bırakıldı.

Başvuru sırasında elde edilen demografik özellikler, komorbiditeler, laboratuvar bulguları ve toraks BT görüntülemesi dahil veriler geriye dönük analiz için toplandı. Ateş, kuru öksürük, solunum sıkıntısı, anormal laboratuvar bulguları ve PCR testi pozitif olan hastalara toraks BT çekildi. Tüm hastaların akciğer tomografileri hastaneye yatışlarından sonra en geç 24 saat içinde çekildi.

Tüm hastalara tam kan sayımı, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri, troponin, D-dimer, protrombin süresi (PT) ve kısmi protrombin zamanı (PTT), uluslararası normalleştirilmiş oran (INR), C-reaktif protein (CRP) ve prokalsitonin dahil olmak üzere kan testleri yapıldı. Hastaneye kabul sırasında laboratuvar sonuçları analiz edildi.

BT Protokolü

Tüm hastalara iki adet çok dedektörlü BT tarayıcıda (16 kesitli Somatom Sensation; Siemens Healthineers veya 128 kesitli GE Healthcare Bilgisayarlı Tomografi Revolution EVO Sistemi) toraks BT incelemesi yapıldı. Kontrastsız taramalar aşağıdaki parametrelerle gerçekleştirildi: tüp voltajı=120 kV; tüp akımı=70-280 otomatik miliamper; helical pitch=1.375; kesit kalınlığı=5 mm ve aralık=5 mm (128- kesitli GE Healthcare Bilgisayarlı Tomografi Revolution EVO Sistemi) veya tüp voltajı=130 kV; tüp akımı=70-114 otomatik miliamper; helical pitch=1; kesit kalınlığı=5 mm ve aralık=5 mm (16-kesitli Somatom Sensation; Siemens Healthineers). Görüntüler 1,25 mm kesit kalınlığı ile yeniden oluşturuldu. Tüm toraks BT taramaları, 1200 WW ve -600 WL’lik bir akciğer penceresinde ve 400 WW ve 40 WL’lik bir mediastinal pencerede değerlendirildi.

Görüntü Analizi

Toraks BT görüntülemede 14 yıldan fazla deneyime sahip bir radyolog, BT görüntü analizini standart bir klinik arşivleme ve tanı sistemi (PACS) iş istasyonunda, klinik verilere ve laboratuvar göstergelerine kör olarak gerçekleştirdi. Her bir pulmoner lobun tutulumu kaydedildi ve görsel olarak yarı kantitatif bir BT şiddet skorlama sistemi kullanılarak 25 puanlı BT şiddet skorları hesaplandı^8-10. Bu skorlama sistemi, 5 lobun her birindeki alana dayalı olarak pulmoner tutulumun görsel olarak değerlendirilmesine dayanır. Her lob 0’dan 5’e kadar puanlandı: 0, tutulum yok; 1, <%5 tutulum; 2, %25 tutulum; 3, %26-49 tutulum; 4, %50-75 tutulum; 5, >%75 tutulum. Daha sonra 0 (yok) ile 25 (maksimum) arasında değişen, 5 lobun BT skorlarının toplamı ile toplam BT skoru hesaplandı. Akciğer tutulumu göz önüne alındığında, COVID-19 hastaları, Saeed ve ark.⁹ tarafından kullanıldığı gibi, toraks BT skoruna göre hafif (toplam şiddet skoru 7’den az), orta (toplam şiddet skoru 8-17) (Şekil 1) ve şiddetli (18 ve üzeri) olmak üzere üç alt gruba ayrıldı⁹.

İstatistiksel Analiz

Çalışma örneklem büyüklüğü, etki büyüklüğü 0,30, α=0,05, güç (1-β)=0,85 güven düzeyinde G-power programı kullanılarak 122 olarak belirlendi. Toplam 162 kişiye ulaşıldı. İstatistiksel analizler, IBM Statistical Package for the Social Sciences Statistics for Windows, version 25.0 (IBM Corp. Released 2017. Armonk, NY) kullanılarak yapıldı. Kategorik değişkenler frekans ve yüzde olarak tanımlandı; sürekli değişkenler ortalama±standart sapma veya medyan [çeyrekler arası aralık (IQR)] olarak tanımlandı. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu Kolmogorov-Smirnov kullanılarak incelendi. Normal dağılım göstermeyen değişkenlerin BT-ŞS gruplarına göre karşılaştırılmasında Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testleri kullanıldı. BT-ŞS grupları ile laboratuvar ve demografik özellikler arasındaki ilişkiyi belirlemek için ki-kare testi kullanıldı. Hücrelerde görüntülenen değerler ki-kare testinin varsayımlarını karşılamadığında Fisher’s testi kullanıldı. Araştırmada istatistiksel anlamlılık düzeyi 0,05 olarak kabul edildi.

BULGULAR

Demografik Özellikler

Çalışmaya 69 erkek (%42,6) ve 93 kadın (%57,4) olmak üzere toplam 162 hasta alındı. Toplam hastaların yaş ortalaması 54,3±17,29 (18-97 arasında) yıl idi. En çok etkilenen yaş grupları sırasıyla 61-70 yaş grubu (37 hasta; %22,8), ardından 51-60 yaş grubu (35 hasta; %21,6), ardından 41-50 yaş grubu (28 hasta; %17,3) ve >70 yaş grubu (26 hasta; %16) idi.

En sık görülen komorbiditeler hipertansiyon (HT) (77/162; %47,5), diabetes mellitus (DM) (45/162; %27,8), aterosklerotik kalp hastalığı (26/162; %16) ve konjestif kalp yetmezliği (16/162; %9,9). Toplam 162 olgudan 151’i (%93,2) taburcu edildi ve 11’i (%6,8) hastanede COVID-19 nedeniyle öldü (Tablo 1).

Laboratuvar Parametreleri

Çalışmamızda hastaların çoğu (109, %67,3) yüksek CRP değerlerine sahipti. Laboratuvar sonuçları 42 (%25,9) hastada D-dimer yüksekliği, 62 (%38,3) hastada laktat dehidrogenaz (LDH), 20 (%12,3) hastada uzamış PT, 7 (%4,3) hastada PTT, 14 hastada (%8,6) INR artışı, hasta, 8 (%4,9) hastada yüksek troponin düzeyi, 15 (%9,3) hastada lenfositopeni ve 33 (%20,4) hastada anemi gösterdi (Tablo 1).

Toraks BT Şiddet Skorları

Başvuru sırasında çekilen toraks BT görüntülemelerinde 126 (%77,8) COVID-19 teyitli olguda pnömoni vardı ve 36 (%22,2) COVID-19 teyitli olguda pnömoni yoktu. BT şiddet skorları 0 ile 24 arasında değişmekte olup, ortalama değeri 6,66±5,50 ve medyan değeri 6 idi (IQR 1-11). Hafif grup (0-7 arası BT-ŞS) 91 hastadan (%56,2), orta grup (8-17 arası BT-ŞS) 65 hastadan (%40,1) oluşurken, şiddetli grup (18-25 arası BT-ŞS) 6 hastadan (%3,7) oluşuyordu. Ortanca BT-ŞS değeri hafif grup için 2 (IQR 0-5), orta grup için 11 (IQR 9-12) ve şiddetli grup için 19,5 (IQR 18-24) idi (Tablo 2).

Patolojik tutulum en sık alt lobda, 113 hastada (%69,8) sağ alt lobda ve 114 hastada (%70,4) sol alt lobdaydı. Doksan yedi hastada (%59,9) sağ üst lob, 99 hastada (%61,1) sağ orta lob, 110 hastada (%67,9) sol üst lob tutulmuştu. BT-ŞS gruplarının her bir lob tutulumunun sıklığı Tablo 3’te gösterilmiştir.

BT Şiddet Skoru ile Yaş, Cinsiyet, Laboratuvar Bulguları, Komorbiditeler ve Mortalite Arasındaki Korelasyon

Yaş ve Cinsiyet

Hafif grupta 56’sı kadın olan 91/162 hasta, orta grupta 35’i kadın olan 65/162 hasta ve şiddetli grupta 2’si kadın olan 6/162 hasta vardı. Ortalama yaş hafif grupta 53,15±16,37 yıl, orta grupta 55,28±18,52 yıl ve şiddetli grupta 61,17±17,88 yıl idi. Gruplar arasında yaş açısından istatistiksel bir fark yoktu (p=0,463) (Tablo 4).

Sonuçlarımız BT-ŞS grupları ve cinsiyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark göstermedi (p=0,302). Ayrıca Spearman testinde yaş ile BT-ŞS arasında istatistiksel bir korelasyon yoktu [korelasyon katsayısı (r)=0,101; p=0,200].

Laboratuvar Bulguları

Bu çalışmada BT-ŞS ile lenfositopeni (p=0,001), CRP artışı (p<0,001), prokalsitonin (p<0,001), LDH (p<0,001), serum kreatinin (Cr) (p<0,001), alanin aminotransferaz (ALT) (p=0,017) ve aspartat aminotransferaz (AST) (p<0,001), troponin (p=0,028), D-dimer seviyeleri (p<0,001) ve uzamış PT seviyeleri (p=0,006) arasında ki-kare testinde istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler bulundu (Tablo 5). Yüksek prokalsitonin, D-dimer, Cr, AST seviyeleri, uzamış PT seviyeleri ve lenfositopeni açısından 1.-3. gruplar karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulundu. Ayrıca Pearson ki-kare veya Fisher’s testlerinde yüksek LDH, CRP ve D-dimer düzeyleri açısından 1.-2. gruplar karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulundu.

Komorbiditeler

Hafif grupta; 45/91’inde (%49,5) HT, 26/91’inde (%28,6) DM, 13/91’inde (%14,3) aterosklerotik kalp hastalığı ve 7/91’inde (%7,7) konjestif kalp yetmezliği öyküsü vardı.

Orta grupta; 27/65 (%41,5) hastada HT, 17/65 (%26,2) hastada DM, 12/65 (%18,5) hastada aterosklerotik kalp hastalığı, 8/65 (%12,5) hastada konjestif kalp yetmezliği, 9/65 (%12,3) hastada Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve 8/65 hastada (%12,3) serebrovasküler hastalık vardı.

Şiddetli grupta; 5/6 (%83,3) hastada HT, 2/6 (%33,3) hastada DM, 1/6 (%16,7) hastada aterosklerotik kalp hastalığı, 2/6 (%33,3) hastada kronik böbrek hastalığı, 1/ 6 (%16,7) hastada konjestif kalp yetmezliği ve 1/6 (%16,7) hastada malignite vardı.

Ki-kare testinde yüksek BT skoru ile KOAH (p=0,014), kronik böbrek hastalığı (p=0,001) ve serebrovasküler hastalık (p=0,029) öyküsü arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler bulundu (Tablo 6). Fisher’s testinde 1.-2. gruplar KOAH (p=0,008) ve serebrovasküler hastalık (p=0,016) ve 1.-3. gruplar kronik böbrek hastalığı öyküsü (p=0,009) açısından karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu.

Mortalite

Çalışmamızda toplam 151 (%93,2) hasta hayatta iken 11 (%6,8) hasta COVID-19 nedeniyle hayatını kaybetti. Hafif grupta 91 (%100) hasta hayatta iken, 0 hasta öldü. Orta grupta 77 (%87,7) hasta hayatta iken 8 (%12,3) hasta öldü. Şiddetli grupta 3 (%50) hasta hayatta iken 3 (%50) hasta öldü (Şekil 2). Mevcut çalışmada, Ki-kare testinde yüksek BT-ŞS ile yüksek mortalite riski (p<0,001) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulundu. Fisher testinde mortalite açısından grup 1-2 ve grup 1-3 karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p<0,001).

TARTIŞMA

Bu çalışmanın amacı COVID-19 hastalarında toraks BT-ŞS ile yaş, cinsiyet, komorbiditeler, laboratuvar bulguları ve mortalite arasındaki ilişkiyi araştırmaktı. Yüksek BT-ŞS ile yüksek mortalite oranı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulundu. Çalışma popülasyonundaki yüksek komorbidite oranı ve COVID-19 nedeniyle ölen iki gebe hasta nedeniyle çalışmamızdaki mortalite oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir.

COVID-19 enfeksiyonu tanısında RT-PCR altın standart olarak düşünülse de yanlış negatif RT-PCR sonuçları olan olgularda toraks BT’sinin tanısal olduğu bildirilmiştir. Toraks BT’si sadece tanı için değil, aynı zamanda hastalığın ilerlemesinin izlenmesinde ve tıbbi tedavi etkinliğinin değerlendirilmesinde önemli bilgiler sağlamak için de kullanılmaktadır¹¹. Ai ve ark.¹² 1.014 hastada referans standart olarak RT-PCR sonuçları ile toraks BT görüntülemenin COVID-19 enfeksiyonunu göstermedeki duyarlılığının %97, özgüllüğünün %25 olduğunu bildirmişlerdir. Aslan ve ark.¹³ sonunda COVID-19 tanısı konan 250 hasta üzerinde yaptıkları çalışmada ilk BT taramasının duyarlılığının ve özgüllüğünün sırasıyla %90,4 ve %64,2 olduğunu bildirmişlerdir.

COVID-19 hastalarıyla ilgili daha önceki çalışmalarda farklı toraks BT skorlama sistemleri kullanılmıştır. Toraks BT-ŞS’si, etkilenen akciğer hacimlerinin yüzdesini veya her lob için görsel bir skoru tanımlayan bir yazılım kullanılarak değerlendirilebilir^14-16. Bazı çalışmalarda görsel olarak hesaplanan toraks BT şiddet skoru 0 ile 20 arasında değişmekteydi^14-17. Literatürde kullanılan 25 puanlı BT şiddet skorlama sistemini kullandık^8-10.

Zhou ve ark.¹⁸ ölen COVID-19 hastalarında toplam BT skorlarının iyileşenlere göre anlamlı derecede yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Francone ve ark.¹⁰ BT-ŞS’nin kritik ve ağır hastalarda hafif olanlara göre anlamlı derecede daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. BT-ŞS ≥18’in COVID-19 hastalarında yüksek mortalite öngördüğünü bildirmişlerdir. Bu nedenle mevcut çalışmada BT-ŞS ≥18 orta ve şiddetli gruplar arasındaki eşik değer olarak kabul edildi. Hastaları son çalışmamızda olduğu gibi 3 gruba ayırdık⁹. Çalışmamızda mortalite oranları hafif grupta %0, orta grupta %12,3 ve şiddetli grupta %50 olarak bulundu. Sonuç olarak hastalarda yüksek BT-ŞS ile yüksek mortalite arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardı.

Kritik COVID-19 hastalarında artan enflamatuvar biyobelirteç seviyeleri ve akciğer lezyonlarında infiltratif bağışıklık hücreleri bildirilmiştir. Sitokin fırtınaları, COVID-19 hastalarının artan hastalık şiddetinde hayati bir rol oynayabilir¹⁹. Francone ve ark.¹⁰ BT skoru ile CRP ve D-dimer seviyeleri arasında istatistiksel olarak anlamlı korelasyonlar bildirmişlerdir. Saeed ve ark.’na⁹ göre BT-ŞS ile erkek cinsiyet arasında yüksek enflamatuvar belirteçlerle anlamlı ilişkiler bulunmuştur. BT-ŞS’nin lenfopeni, artmış serum CRP, D-dimer ve ferritin düzeyleri ile pozitif korelasyon gösterdiğini bildirmişlerdir⁹. Zhang ve ark.² toraks BT skorunun CRP, eritrosit sedimentasyon hızı, beyaz küre sayısı, prokalsitonin ve anormal koagülasyon fonksiyonu ile pozitif, lenfosit sayısı ile negatif ilişki gösterdiğini bildirmişlerdir. Bu çalışmada, BT skoru ile lenfositopeni, yüksek CRP, D-dimer, prokalsitonin, LDH, Cr, ALT, AST ve troponin seviyeleri ve uzamış PT seviyeleri arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler bulundu.

Literatürdeki farklı çalışmalarda ileri yaş, azalmış lenfositler, yüksek CRP ve D-dimer seviyeleri ve komorbiditelerin (kardiyovasküler ve serebrovasküler hastalıklar) şiddetli COVID-19 hastalarında mortalite artışına yol açabilecek önemli yüksek risk faktörleri olduğu bildirilmiştir^20-22. Erkek cinsiyet, mevcut çalışmada şiddetli grupta daha yaygındı. Ancak bulgular BT-ŞS ile yaş ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki olmadığını gösterdi.

Birçok çalışma, başta DM, HT, akciğer ve koroner arter hastalığı olmak üzere birden fazla risk faktörü olduğunda COVID-19 hastalarının daha kötü prognoza ve ciddi klinik sonuçlara sahip olduğunu bildirmiştir^23,24. Mevcut çalışmada BT skoru ile kronik böbrek hastalığı, KOAH ve serebrovasküler hastalık arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler bulundu.

Ayrıca gebelik ve malignite gibi bazı özel durumlar da COVID-19’un hastalık şiddeti ile ilişkilidir^25,26. Çalışmamızda şiddetli gruptaki (BT-ŞS=24), 29 haftalık gebe olan ve acil sezaryene alınan 28 yaşındaki kadın hasta COVID-19 pnömonisi, ARDS ve septisemi nedeniyle kaybedildi (Şekil 3).

Son zamanlarda yapılan birkaç çalışma, COVID-19 hastalarında koagülasyon bozuklukları ve karaciğer ve böbrek fonksiyon bozuklukları bildirmiştir^20,27,28. Çalışmamızda da laboratuvar sonuçları anormal karaciğer, böbrek ve antikoagülasyon değerleri gösterdi. BT-ŞS ile yüksek Cr, ALT ve AST, D-dimer seviyeleri ve uzamış PT seviyeleri arasında istatistiksel olarak anlamlı korelasyonlar vardı.

Çalışma Kısıtlılıkları

Çalışmamızın bazı kısıtlılıkları vardır. Birincisi, tek bir merkezde yapılan retrospektif bir çalışmadır ve nispeten sınırlı bir hasta kohortu çalışmaya dahil edilmiştir. Bu nedenle, daha fazla doğrulama için büyük bir örnekleme sahip çok merkezli bir çalışmaya ihtiyaç vardır. İkinci olarak, hastaların BT-ŞS’leri, görsel bir yarı kantitatif BT şiddeti skorlama sistemi kullanılarak deneyimli bir radyolog tarafından hesaplandı. Çalışmanın doğruluğu iki veya daha fazla gözlemci tarafından artırılabilir.

SONUÇ

COVID-19 hastalarında yüksek toraks BT-ŞS ile yüksek mortalite, enflamatuvar ve antikoagülan laboratuvar belirteçleri ve bazı komorbiditeler (kronik böbrek hastalığı, serebrovasküler hastalık, KOAH) arasında ilişki vardı. Toraks BT-ŞS, COVID-19 pnömonisinin şiddetini ve kapsamını değerlendirmek için yararlı bir yöntemdir ve klinisyenlere hastaların prognozu hakkında daha ayrıntılı bilgi sağlayabilir ve erken müdahale planlamasına yardımcı olabilir.

Teşekkür

Amasya Üniversitesi Biyoistatistik Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Mehmet Topal’a çalışmanın istatistiksel analizlerine katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

Etik

Etik Kurul Onayı: Bu çalışma Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Kanuni Eğitim ve Araştırma Hastanesi Etik Kurulu ve Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmıştır ve Helsinki Bildirgesi ve İyi Klinik Uygulamalar (tarih: 12.11.2020, no: 2020/68) uyarınca yapılmıştır.

Hasta Onamı: Bilgilendirilmiş onama gerek duyulmamıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Konsept: B.A., H.A.A.K., Dizayn: B.A., Veri Toplama veya İşleme: B.A., H.A.A.K., Analiz veya Yorumlama: B.A., Literatür Arama: B.A., H.A.A.K., Yazan: B.A.

Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.

Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.

References

Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020;395:497-506.

Zhang J, Meng G, Li W, Shi B, Dong H, Su Z, et al. Relationship of chest CT score with clinical characteristics of 108 patients hospitalized with COVID-19 in Wuhan, China. Respir Res. 2020;21:180.

Corman VM, Landt O, Kaiser M, Molenkamp R, Meijer A, Chu DK, et al. Detection of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) by real-time RT-PCR. Euro Surveill. 2020;25:2000045.

Xie X, Zhong Z, Zhao W, Zheng C, Wang F, Liu J. Chest CT for Typical Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Pneumonia: Relationship to Negative RT-PCR Testing. Radiology. 2020;296:E41-5.

Kanji JN, Zelyas N, MacDonald C, Pabbaraju K, Khan MN, Prasad A, et al. False negative rate of COVID-19 PCR testing: a discordant testing analysis. Virol J. 2021;18:13.

Ding X, Xu J, Zhou J, Long Q. Chest CT findings of COVID-19 pneumonia by duration of symptoms. Eur J Radiol. 2020;127:109009.

Wang Y, Dong C, Hu Y, Li C, Ren Q, Zhang X, et al. Temporal Changes of CT Findings in 90 Patients with COVID-19 Pneumonia: A Longitudinal Study. Radiology. 2020;296:E55-E64.

Pan F, Ye T, Sun P, Gui S, Liang B, Li L, et al. Time Course of Lung Changes at Chest CT during Recovery from Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Radiology. 2020;295:715-21.

Saeed GA, Gaba W, Shah A, Al Helali AA, Raidullah E, Al Ali AB, et al. Correlation between Chest CT Severity Scores and the Clinical Parameters of Adult Patients with COVID-19 Pneumonia. Radiol Res Pract. 2021;2021:6697677.

Francone M, Iafrate F, Masci GM, Coco S, Cilia F, Manganaro L, et al. Chest CT score in COVID-19 patients: correlation with disease severity and short-term prognosis. Eur Radiol. 2020;30:6808-17.

Abbasi B, Akhavan R, Ghamari Khameneh A, Zandi B, Farrokh D, Pezeshki Rad M, et al. Evaluation of thenrelationshipnbetweenninpatient COVID-19 mortality and chest CT severity score. Am J Emerg Med. 2021;45:458-63.

Ai T, Yang Z, Hou H, Zhan C, Chen C, Lv W, et al. Correlation of Chest CT and RT-PCR Testing for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in China: A Report of 1014 Cases. Radiology. 2020;296:E32-40.

Aslan S, Bekçi T, Çakır İM, Ekiz M, Yavuz İ, Şahin AM. Diagnostic performance of low-dose chest CT to detect COVID-19: A Turkish population study. Diagn Interv Radiol. 2021;27:181-7.

Li K, Fang Y, Li W, Pan C, Qin P, Zhong Y, et al. CT image visual quantitative evaluation and clinical classification of coronavirus disease (COVID-19). Eur Radiol. 2020;30:4407-16.

Huang L, Han R, Ai T, Yu P, Kang H, Tao Q, et al. Serial Quantitative Chest CT Assessment of COVID-19: A Deep Learning Approach. Radiol Cardiothorac Imaging. 2020;2:e200075.

Lessmann N, Sánchez CI, Beenen L, Boulogne LH, Brink M, Calli E, et al. Automated Assessment of COVID-19 Reporting and Data System and Chest CT Severity Scores in Patients Suspected of Having COVID-19 Using Artificial Intelligence. Radiology. 2021;298:E18-28.

Chung M, Bernheim A, Mei X, Zhang N, Huang M, Zeng X, et al. CT Imaging Features of 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV). Radiology. 2020;295:202-7.

Zhou S, Chen C, Hu Y, Lv W, Ai T, Xia L. Chest CT imaging features and severity scores as biomarkers for prognostic prediction in patients with COVID-19. Ann Transl Med. 2020;8:1449.

Zhang W, Zhao Y, Zhang F, Wang Q, Li T, Liu Z, et al. The use of anti-inflammatory drugs in the treatment of people with severe coronavirus disease 2019 (COVID-19): The Perspectives of clinical immunologists from China. Clin Immunol. 2020;214:108393.

Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study. The Lancet. 2020;395:1054-62.

Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J. Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China. Intensive Care Med. 2020;46:846-8.

Liu W, Tao ZW, Wang L, Yuan ML, Liu K, Zhou L, et al. Analysis of factors associated with disease outcomes in hospitalized patients with 2019 novel coronavirus disease. ChinMed J (Engl). 2020;133:1032-8.

Guan WJ, Liang WH, Zhao Y, Liang HR, Chen ZS, Li YM, et al. Comorbidity and its impact on 1590 patients with COVID-19 in China: a nationwide analysis. Eur Respir J. 2020;55:2000547.

Bhandari S, Rankawat G, Bagarhatta M, Singh A, Singh A, Gupta V, et al. Clinico-Radiological Evaluation and Correlation of CT Chest Images with Progress of Disease in COVID-19 Patients. J Assoc Physicians India. 2020;68:34-42.

Jindal V, Sahu KK, Gaikazian S, Siddiqui AD, Jaiyesimi I. Cancer treatment during COVID-19 pandemic. Med Oncol. 2020;37:58.

Chen Y, Bai J. Maternal and infant outcomes of full-term pregnancy combined with COVID-2019 in Wuhan, China: retrospective case series. Arch Gynecol Obstet. 2020;302:545-51.

Wu C, Chen X, Cai Y, Xia J, Zhou X, Xu S, et al. Risk Factors Associated With Acute Respiratory Distress Syndrome and Death in Patients With Coronavirus Disease 2019 Pneumonia in Wuhan, China. JAMA Intern Med. 2020;180:934-43.

Chen T, Wu D, Chen H, Yan W, Yang D, Chen G, et al. Clinical characteristics of 113 deceased patients with coronavirus disease 2019: retrospective study. BMJ. 2020;368:m1091.

COVID-19’lu Hastaların Toraks Bilgisayarlı Tomografi Şiddet Skorları ile Demografik Özellikleri, Laboratuvar Parametreleri ve Mortaliteleri Arasındaki İlişki