ÖZET

Amaç:

Bu çalışmanın amacı, Revised Urinary Incontinence Scale’in (RUIS) Türkçe geçerliliğini ve güvenilirliğini sağlamaktır.

Gereç ve Yöntem:

Ölçek, İngilizceden Türkçeye üç akademisyen tarafından çevrildi. Çeviri metinleri, birleştirilerek ölçeğin ilk Türkçe versiyonu oluşturuldu. Bu versiyon, ölçeğin orijinal dili olan İngilizceye tekrar çevrilerek dil uyumu incelendi. Ölçeğin kapsam geçerliliği, Davis yöntemi ile irdelendi. Madde kapsam geçerlilik indeksleri (KGİ) 0,78-1 aralığında, ölçek KGİ ise 0,89 olarak belirlendi. Yaş ortalaması 59,2±14 yıl olan 56 gönüllüye (%83,9 kadın, %16,1 erkek) RUIS, International Consultation on Incontinence Questionnaire Short Form ve Urogenital Distress Inventory’nin Türkçe versiyonları uygulandı.

Bulgular:

Cronbach alfa katsayısı 0,810 olarak hesaplandı. Ölçekte taban ve tavan etkisi oluşmadı. Ölçeğin Kaiser-Meyer-Olkin değeri 0,762, Bartlett küresellik testi ki-kare değeri 94,583, p değeri 0,0001 ve ‘anti-image’ korelasyon değerleri 0,709-0,884 aralığındaydı. Tek alt boyutlu yapısını koruyan ölçeğin açıklanan varyans oranı %57,943 ve öz değeri 2,897 olarak hesaplandı. Ölçeğin Türkçe versiyonunun, diğer iki ölçüm aracı ile mükemmel düzeyde (r˃0,80; p˂0,05) uyum gösterdiği tespit edildi. Ölçeğin doğrulayıcı faktör analizlerinde de model uyum iyiliği değerlerini karşıladığı görüldü.

Sonuç:

RUIS’in Türkçeye uyarlandığı, geçerliliğinin, güvenilirliğinin sağlandığı görüldü ve araştırmacıların kullanımına sunuldu.

GİRİŞ

İdrar kaçırma (İK) dünya çapında her yaş grubunda görülebilen bir sağlık problemidir. Uluslararası Kontinans Derneği (ICS) tarafından 2002’de İK, ‘her türlü istemsiz olarak İK şikayeti’ olarak tariflenmiş ve 2010’da ICS ve Uluslararası Ürojinekoloji Derneğinin (IUGA) ortak bildirisinde bu terminoloji kabul edilmiştir^1,2. İK konusundaki güncel terminoloji çalışmaları artan hızlarla devam etmektedir³. Başlıca stres, sıkışma ve karışık tip olmak üzere birçok alt tipi olan İK’nin genel prevalansı kadınlarda %25-45, erkeklerde ise %1-39 arasında değişirken yaşla birlikte görülme sıklığı artmaktadır⁴.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da %37,3, Avrupa ve Orta Asya’da %32,2, Güney Asya’da %14,2 ve Latin Amerika’da %28,8 gibi oranlar İK’nin etnisite, coğrafya ve ülkelerin gelişmişlik derecelerine göre değiştiğini göstermektedir⁵. Ülkemizde ise prevalans %14,6-49,5 arasındadır^6-9. Çalışmalar arasında prevalans oranlarında oldukça farklı sonuçlar elde edilmesi, yazarlar tarafından kullanılan sorgulama formlarındaki çeşitliliğe bağlanmıştır⁵.

İK ile ilgili değerlendirme yapılırken, tedavi öncesi/sonrasının karşılaştırılması veya klinik çalışmalarda hasta şikayetlerinin standart bir şekilde analiz edilebilmesi gerekir. Bu değerlendirmeler esnasında verilerin kantifiye edilebilmesi için sorgulama formları kullanılmaktadır. Kullanılacak sorgulama formu kolayca anlaşılabilir, kısa ve hastalıkla ilgili gerekli soruları içeriyor olmalıdır.

Biz, İK konusunda Revised Urinary Incontinence Scale’in (Revize Edilmiş İdrar Kaçırma Ölçeği) yeterli donanıma sahip olduğunu düşünerek Türkçe versiyonunun (RUIS-TR) geçerlilik ve güvenilirlik çalışmasını yaptık.

GEREÇ VE YÖNTEM

RUIS’nin geliştiricisi olan Sansoni ve ark.’dan¹⁰ e-posta yolu ile izin alındıktan ve Süleyman Demirel Üniversitesi Yerel Etik Kurulu onayından (05.05.2021 tarih ve 11/203 sayılı karar) sonra araştırmaya başlandı. Çalışmaya katılan her gönüllüden bilgilendirilmiş onam formu alındı.

RUIS, orijinal dili olan İngilizceden Türkçeye üç akademisyen (ikisi alan uzmanı, biri alan uzmanı olmayan) tarafından çevrildi. Çeviri sırasında, orijinal dilde ifade edilen anlamdan uzaklaşılmayarak toplumumuzun anlayabileceği Türkçe dil yapısının kullanımına dikkat edildi.

Ölçeğin birbirinden bağımsız olarak çevrilen üç adet çeviri metni, çevirileri yapan üç akademisyenin bir araya gelip gerçekleştirdiği uzlaşı toplantısından sonra ölçeğin ilk Türkçe versiyonu olarak oluşturuldu. Bu versiyon, anadili İngilizce olan bir çevirmen tarafından tekrar orijinal diline çevrilerek dil uyumu incelendi ve anlam kayması yönünden değerlendirildi. Ölçeğin son versiyonunun kapsam geçerliliğinin değerlendirmeye uygun olduğu konusunda görüş birliği sağlandı.

KAPSAM GEÇERLİLİĞİ

Ölçeğin ilk Türkçe versiyonunun anlaşılırlığı, İK yakınması ile hastanemize başvuran on kişi (sekiz kadın, iki erkek) üzerinde Davis yöntemi kullanılarak değerlendirildi. Ölçeğin ilk Türkçe versiyonunun anlaşılırlığı, dörtlü Likert tipinde hazırlanan form ile irdelendi. Forma verilen puanlar, madde kapsam geçerlilik indekslerinin (KGİ) ve ölçek KGİ’nin hesaplanmasında kullanıldı. Madde KGİ’nin kritik değeri 0,78 iken ölçek KGİ’nin kritik değeri 0,80 olarak kabul edildi^11,12.

Madde KGİ madde 1 için 0,89, madde 2 ve 4 için 1,00, madde 3 ve 5 için 0,78 olarak hesaplandı. Ölçek KGİ ise 0,89 olarak belirlendi. Bu değerler, önerilen kritik değerleri aşarak KGİ’yi sağladığının göstergesi olmuştur. Forma verilen nitel geri bildirimler ile ölçeğin pilot uygulamada kullanılacak Türkçe versiyonu hazır hale getirildi.

PİLOT UYGULAMA

Ölçeğin Türkçe geçerliliğini ve güvenilirliğini değerlendirmek için madde sayısının en az on katı kadar İK yakınması olan bireye ulaşılması hedeflendi¹³.

İK yakınması ile üroloji polikliniğine başvuran ve 18 yaşından büyük hastalar gönüllülük esasına göre çalışmaya dahil edildi. Gebe olanlar, üriner sistem enfeksiyonu bulunanlar, semptomatik üriner taş hastalığı olanlar, daha önce üretra/prostat/mesane/uterus/vajen veya lomber herni operasyonu geçirenler, diyabet hastalığı tanısı olanlar, diüretik ilaç kullananlar ve İK tedavisi için medikal tedavi alanlar çalışmadan dışlandı. Ayrıca sorgulama formunu tek başlarına dolduramayacak fiziki ya da mental yetersizliği olan hastalar çalışmaya dahil edilmedi.

Çalışmanın dahil edilme kriterlerine uygun olan %83,9’u (n=47) kadın ve %16,1’i (n=9) erkek, yaş ortalaması 59,2±14 yıl ve vücut kitle indeksi 26,8±4,9 kg/m² olan toplam 56 gönüllü kişiye, yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak ICIQ-SF (International Consultation on Incontinence Questionnaire Short Form) Türkçe versiyon, UDI-6 (Urogenital Distress Inventory) Türkçe versiyon ve bu çalışma ile Türkçeye uyarlanmaya çalışılan RUIS-TR uygulandı (Tablo 1).

İstatistiksel Analiz

Pilot uygulama sonunda elde edilen veriler, Statistical Package for the Social Sciences v.23 ve AMOS v.24 paket programı ile analiz edildi. Veriler üzerinde tanımlayıcı istatistiksel analizler, açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi, Cronbach alfa analizi, yarımlar arası fark analizi ve uyumun korelasyon analizi yapıldı. Sonuçlar sıklık, yüzde oranı, ortalama ± standart sapma olarak sunulmuştur.

BULGULAR

Araştırmamızda, RUIS-TR’den alınan ortalama puan 8,71±4,11, medyan ve mod değeri 8 puan olmuştur. Örneklemin %25 persantilindeki puan 6, %50 persantilindeki puan 8 ve %75 persantilindeki puan 12 olarak belirlendi.

Ölçeğin Türkçeye uyarlanan versiyonunda Cronbach alfa katsayısı 0,810 olarak hesaplandı ve ölçekten çıkarıldığında Cronbach alfa katsayısında artışa neden olan madde tespit edilmedi. Böylece ölçeğin yüksek güvenilirliğe (Cronbach alfa katsayısı=0,80-1,00) sahip olduğu bulundu (Tablo 2).

Ölçekteki madde-bütün korelasyon katsayılarının 0,25 değerinden büyük olduğu, madde ayırt edicilik gücü indeksi değerlerinin pozitif olduğu, alt ve üst %27’lik dilimdeki gruplar arasındaki fark testinde elde edilen p değerinin 0,0001 olarak saptandığı görüldü. RUIS-TR’den alınabilecek en düşük puan olan 0 puanı alanların oranı %5,4 (n=3) olup taban etkisi, alınabilecek en yüksek puan olan 16 puanı alanların oranı ise %1,8 (n=1) olup tavan etkisi oluşmadığı belirlendi.

Ölçeğin Kaiser-Meyer-Olkin değeri 0,762, Bartlett küresellik testi ki-kare değeri 94,583 ve p değeri 0,0001, ‘anti-image’ korelasyon değerleri 0,709-0,884 aralığındadır. Bu sonuçların ışığında, analizlere temel bileşenler yöntemi kullanılarak devam edildi. Tek alt boyutlu yapısını koruyan RUIS-TR’nin açıklanan varyans oranı %57,943 ve öz değer 2,897 olarak hesaplandı.

RUIS-TR’nin uyum geçerliliği kapsamında ICIQ-SF ve UDI-6’nın Türkçe versiyonları ile korelasyonu incelenmiştir. Buna göre RUIS-TR’nin toplam puanı ile uyum geçerliliğinin değerlendirildiği diğer iki ölçüm aracı arasında yüksek düzeyde pozitif yönlü doğrusal ilişki belirlendi ve mükemmel düzeyde (r=0,80-1,00) uyum gösterdiği tespit edildi (Tablo 3).

Güvenirliği, yapı ve uyum geçerliliği sağlanan ölçeğin, doğrulayıcı faktör analizlerinde de model uyum iyiliği değerlerini karşıladığı görüldü (Şekil 1, Tablo 4).

TARTIŞMA

Çalışmadan elde edilen verilere göre RUIS-TR’nin Türkçeye uyarlandığı, geçerliliğinin ve güvenilirliğinin sağlandığı görüldü. Türkçe ölçeğin klinik uygulaması sırasında; 0-6 puan alan hastaların ’hafif’ düzeyde, 7-11 puan alan hastaların ‘orta’ düzeyde ve 12-16 puan alan hastaların ‘ciddi’ düzeyde İK varlığı olarak sınıflandırılması önerilmektedir.

RUIS’in Sansoni ve ark.¹⁰ tarafından geliştirilme çalışmasında, %86’sı kadın ve %14’ü erkek olan hastaların verdiği cevaplara göre ölçekten alınan toplam puan 10,92±3,33 puan olarak hesaplanmış. Orijinal çalışmaya katılım gösteren hastaların cinsiyet dağılımları ve hafif yüksek olmakla beraber (10,92±3,33 puana karşı 8,71±4,11) ölçekten elde edilen ortalama değerleri, ölçeğin Türkçe uyarlaması olan bu çalışmamız ile uyumlu bulundu. Orijinal ölçeğin klinik uygulaması sırasında önerilen sınır değerler 0-3 puan (son derece hafif), 4-8 puan (hafif), 9-12 puan (orta) ve 13-16 puan (ciddi) olarak belirlenmiştir¹⁰. Bu sınır değerlerin, ölçeğin Türkçe versiyonunda, 0-6 puan (hafif), 7-11 puan (orta) ve 12-16 (ciddi) puan olarak kabulü uygun görüldü. Ortaya çıkan bu farklılığın, çalışmalardaki örneklemlerin ölçeğe verdiği puanların ortalama, medyan ve mod değerlerinde oluşturduğu farktan kaynaklandığı düşünüldü.

Ölçeklerin güvenilirliğinin sağlandığının en önemli göstergesi Cronbach alfa katsayısının aldığı değerdir. Bu kapsamda, orijinal çalışmanın tedavi öncesi örneklem grubundan elde edilen Cronbach alfa katsayısı 0,73 ve tedavi sonrası örneklem grubundan elde edilen Cronbach alfa katsayısı 0,90 bulunarak ölçek güvenilir bulunmuştur¹⁰. Ölçeğin Türkçe versiyonunda ise bu değer 0,810 olarak hesaplanarak, RUIS-TR’nin yüksek güvenilirlik sağladığı gözlendi.

Ölçek geliştirme ve uyarlama çalışmalarındaki analizler sırasında faktör analizinin uygulanabilirliğinin şartı; Kaiser-Meyer-Olkin değerinin 0,60’ın üstünde ve Bartlett küresellik testi ki-kare testinin p değerinin 0,05’ten küçük olmasıdır¹³. Hem orijinal çalışmada hem de Türkçeye uyarlama çalışması olan bu araştırmamızda faktör analizinin uygulanabilirlik şartı sağlanmıştır. Bu bağlamda orijinal çalışmada açıklanan faktör yükü %49, öz değer 2,43 ve maddelerin faktör yükleri 0,64-0,80 aralığında iken ölçeğin Türkçe versiyonunda ise bu değerler sırasıyla %57,943, 2,897 ve 0,663-0,864 aralığında bulunarak RUIS-TR geçerlilik göstermiştir.

Orijinal çalışmada, ölçeğin uyum geçerliliğinin değerlendirildiği UDI-6 ile arasındaki korelasyon katsayısı 0,76 (p<0,01) ve ICIQ-SF ile arasındaki korelasyon katsayısı 0,74 (p<0,01) olarak bulunmuşur¹⁰. Çalışmamızda ise RUIS-TR, IDU-6 ve ICIQ-SF’nin Türkçe versiyonları ile korelasyon katsayıları 0,80’in üstünde kalarak diğer ölçeklerle mükemmel düzeyde uyum gösterdi.

Ölçek geliştirme ve uyarlama çalışmalarında örneklemdeki taban ve tavan etkisinin %15’in altında olması arzu edilmektedir¹⁴. Bu kapsamda orijinal çalışmada taban puanı alanların oranı %0,5 iken tavan puanı alanların oranı %5,6’dır¹⁰. Çalışmamızda ise bu oranlar sırasıyla %5,4 ve %1,8 olarak literatürde uygulanması arzu edilen %15’lik sınır değerin altında kaldı.

Orijinal ölçeklerin farklı bir kültüre ve dile uyarlanması istendiğinde, açıklayıcı faktör analizinin ve güvenilirlik analizinin yanı sıra doğrulayıcı faktör analizinin de yapılması önerilmektedir¹⁵. Bu çalışmamızda da açıklayıcı faktör analizlerinden sonra doğrulayıcı faktör analizi uygulanarak ölçeğin model uyum iyiliği değerlerini karşıladığı gözlendi.

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Araştırmanın tek merkezde yürütülmüş olması çalışmanın başlıca kısıtlılığıdır. Ancak RUIS-TR’nin Türkçeye uyarlandığı, geçerliliğinin ve güvenilirliğinin sağlandığı görülmüştür.

SONUÇ

İK şikayeti ile başvuran hastaların değerlendirilme aşamasında uluslararası standardize RUIS-TR ölçek formunun kullanılması gerek pratikte gerekse gelecekte yapılacak çalışmalarda klinisyenlerin elini güçlendirecektir. Aynı zamanda elde edilen verilerin ortak bir potada incelenmesinin tanı ve tedavide oluşabilecek kavram karmaşasını engelleyeceğine inanıyoruz.

Etik

Etik Kurul Onayı: Çalışma için Süleyman Demirel Üniversitesi Yerel Etik Kurulu’ndan onay alınmıştır (05.05.2021 tarih ve 11/203 sayılı karar).

Hasta Onayı: Çalışmaya katılan her gönüllüden bilgilendirilmiş onam formu alındı.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Cerrahi ve Medikal Uygulama: S.A.Ö., O.E., Konsept: S.A.Ö., O.E., Dizayn: O.E., S.E., Veri Toplama veya İşleme: S.A.Ö., Analiz veya Yorumlama: S.A.Ö., S.E., Literatür Arama: S.A.Ö., S.E., Yazan: S.A.Ö., O.E., S.E.

Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.

Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.

References

Abrams P, Cardozo L, Fall M, Griffiths D, Rosier P, Ulmsten U, et al. The standardisation of terminology in lower urinary tract function: report from the standardisation sub-committee of the International Continence Society. Urology. 2003;61:37-49.

Haylen BT, de Ridder D, Freeman RM, Swift SE, Berghmans B, Lee J, et al. An International Urogynecological Association (IUGA)/International Continence Society (ICS) joint report on the terminology for female pelvic floor dysfunction. Neurourol Urodyn. 2010;29:4-20.

D’Ancona C, Haylen B, Oelke M, Abranches-Monteiro L, Arnold E, Goldman H, et al. The International Continence Society (ICS) report on the terminology for adult male lower urinary tract and pelvic floor symptoms and dysfunction. Neurourol Urodyn. 2019;38:433-77.

Altman D, Cartwright R, Lapitan MC, Milsom I, Nelson R, Sjöström S. et al. Epidemiology of urinary incontinence (UI) and other lower urinary tract symptoms (LUTS), pelvic organ prolapse (POP) and anal incontinence (AI). Incontinence 6th Int Consult Incontinence Tokyo 2016. 2017;1-141.

Mostafaei H, Sadeghi-Bazargani H, Hajebrahimi S, Salehi-Pourmehr H, Ghojazadeh M, Onur R, et al. Prevalence of female urinary incontinence in the developing world: A systematic review and meta-analysis-A Report from the Developing World Committee of the International Continence Society and Iranian Research Center for Evidence Based Medicine. Neurourol Urodyn. 2020;39:1063-86.

Ozerdoğan N, Beji NK, Yalçin O. Urinary incontinence: its prevalence, risk factors and effects on the quality of life of women living in a region of Turkey. Gynecol Obstet Invest. 2004;58:145-50.

Onur R, Deveci SE, Rahman S, Sevindik F, Acik Y. Prevalence and risk factors of female urinary incontinence in eastern Turkey. Int J Urol. 2009;16:566-9.

Tozun M, Ayranci U, Unsal A. Prevalence of urinary incontinence among women and its impact on quality of life in a semirural area of Western Turkey. Gynecol Obstet Invest. 2009;67:241-9.

Çayan S, Yaman Ö, Orhan İ, Usta M, Başar M, Resim S, et al. Prevalence of sexual dysfunction and urinary incontinence and associated risk factors in Turkish women. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2016;203:303-8.

Sansoni J, Hawthorne G, Fleming G, Owen E, Marosszeky Ni. Technical Manual and Instructions: Revised Incontinence and Patient Satisfaction Tools, Version 3. Australian Health Services Research Institute; University of Wollongong: 2018.

Department of Medical Education, School of Medical Sciences, Universiti Sains Malaysia, MALAYSIA, Yusoff MSB. ABC of Content Validation and Content Validity Index Calculation. Educ Med J. 2019;11:49-54.

Polit DF, Beck CT. The content validity index: are you sure you know what’s being reported? Critique and recommendations. Res Nurs Health. 2006;29:489-97.

Alpar R: Spor Sağlık ve Eğitim Bilimlerinden Örneklerle Uygulamalı İstatistik ve Geçerlik Güvenirlik (6th ed). Detay Anatolia Akademik Yayıncılık; 2020.

Streiner DL, Norman GR. Health Measurement Scales: A Practical Guide to Their Development and Use (3rd ed). Oxford: Oxford University Press; 2003.

Özdamar K. Eğitim, Sağlık ve Davranış Bilimlerinde Ölçek ve Test Geliştirme Yapısal Eşitlik Modellemesi (1st ed). Nisan Kitabevi Ders Kitapları Yayınları; 2016.

Revised Urinary Incontinence Scale’in Türkçe Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması